"Implanty" Grzegorza Wróblewskiego [fragmenty impresji]

Dzisiaj o książce Implanty Grzegorza Wróblewskiego (Dom Literatury w Łodzi, 2018). To są fragmenty większego, przygotowywanego tekstu o jego twórczości. Stan "in progress". Ale dzielę się.

Wyspa stabilności

[...] Model interpretacyjny do nałożenia na poezję Grzegorza Wróblewskiego: układ okresowy pierwiastków. Implanty to ta część układu, która oddaje mechanizm tworzenia (się) materii w tym jej trudniejszym, zaawansowanym zakresie. To ciężkie pierwiastki, które trudno uzyskać. Muszą nastąpić określone przyspieszenia oraz specyficzne zderzenia, żeby wytworzył się bardzo ciężki pierwiastek. To trudne do zrobienia i uchwycenia, wymaga zaawansowanego laboratorium, ale jednak nadal idealnie oddaje obowiązującą w znanym nam wszechświecie zasadę zachowania energii. 

A w tej płynności zanurzone są właśnie tak zwane wyspy stabilności, pierwiastki z czasem połowicznego rozpadu bliskim nawet całej dobie. W skali to jakby epoki. To – wychodząc z metafory – wiersze łatwiejsze do przyswojenia, zrozumienia. Ale trzeba tu wiedzieć o relatywności czasu. Te trudniejsze do uchwycenia, trwające ułamki sekund pierwiastki są poniżej naszej percepcji. Ale tylko z powodu naszej pragmatycznej optyki.

[...]

Ale po co opisywać świat, wybierając jego najtrudniejsze do zanalizowania miejsca? Bo pragmatyczna optyka znieczula nas na różne ważne rzeczy. To w pewnym sensie dobrze, że znieczula, bo bez tego nie można byłoby prowadzić codziennego życia, cały czas pamiętając o metabolizowaniu, o łańcuchach pokarmowych, o bakteriach, które nas spokojnie kolonizują i którymi do pewnego stopnia jesteśmy, o redukcji dysonansu poznawczego i ogólnie o mechanizmach, które pozwalają zapomnieć o wzajemnych pożeraniu się i o zderzaniu się w totalnej obcości, jakim jest zawsze kontakt z drugim człowiekiem [oraz z sobą samym, z tymi miejscami w nas, które nam trudno znieść]. Pragmatyczna optyka ukrywa to pod cienkim, lecz nieprzezroczystym filmem empatii i podobieństw.

Wiersze Wróblewskiego rozsadzają pragmatyczną optykę, zdejmują ten film. Pokazują nasz psychiczny metabolizm.

2000

- Czy żaby nam kiedyś wybaczą?

- Nie wiem.

- A jeśli każde skrzydło muchy jest policzone?

- Wtedy jest policzone.

- W jaki sposób można to sprawdzić?

- Tego nie można sprawdzić.

- Co powinienem zrobić?

- Nie myśl o tym.

Ten wiersz podprowadza nas do układu, pokazując zarys pragmatycznej optyki. Stawia sygnałowo tzw. podstawowe pytania, ontologiczne gwoździe wbijane w psyche homo sapiens. Robi to, przywołując z daleka wzór katechizmu, ale z podmienionymi podmiotami i przesunięciem na płaszczyznę międzygatunkową. W ten sposób inicjuje grę między mechanizmem usypiania i budzenia. Dlaczego żaby, a nie bóg albo skrzywdzeni ludzie? Dlaczego skrzydła muchy, a nie grzechy? Poeta rozdrapuje pozornie gładką powierzchnię, dobiera się do rany dobrze ukrytej i zamaskowanej, ale można jednocześnie powiedzieć – do rany założycielskiej. Oczywiście to jest zamknięto-otwarte koło metafor, bo żaba i mucha to figury obcego, innego człowieka, ale ten obcy zwierzoczłowiek to również my sami obcy w sobie, to, co nas w nas najbardziej przeraża i temu czemuś zamykamy usta albo w ogóle staramy się zabić. Coś, co może odzywa się w mitach (my, Prometeusze, wycinamy sobie kawałek wątroby, to, co nam nie daje być zwyczajnymi mieszkańcami miast). Czy zdołamy sobie kiedyś wybaczyć? Na razie musimy przestać myśleć, musimy sprawnie działać w naszych miastach, szkołach, domach. Tu znowu odzywa się echo usypiającej retoryki katechizmu, wypchnięcia destabilizujących treści. Nie możemy wiedzieć. Nie wolno nam o tym myśleć. Żabę ogrzewamy po trochu, żeby zostać ugotowanymi nie wiadomo kiedy. Śpimy. 

[...]

Marengo

Miałem kiedyś boksera maści marengo.

Tak mi przynajmniej wmawiali ludzie:

Spójrzcie! Ale piękny pies o niespotykanym

kolorze marengo

Po latach poinformowano mnie o istnieniu

cielęciny à la Marengo i o miejscowości

Marengo we Włoszech, gdzie Napoleon

stoczył zwycięską bitwę z Austriakami.

Czas płynie nieubłaganie.

Chcąc nie chcąc, ciągle się czegoś

nowego dowiadujemy.

„Kolor marengo – jest to że?” – tak wita mnie jeden z artykułów w google, gdy zaproszona do dowiadywania się  „ciągle czegoś nowego”, wpisuję do wyszukiwarki „marengo”. Na razie chodzi tylko o kolor, bo próbuję na początek dogrzebać się do znaczenia podstawowego. „Aby zrozumieć, co to kolor Marengo, wycięto tkanki powinny odpowiedni kolor na szary. Bliskość tych kolorów umożliwia kolorów Marengo przejawiać się” – czytam dalej przepięknie bełkotliwe tłumaczenie, obcojęzycznego pierwotnie tekstu. Zatrzymuje mnie to. Wydaje się przypadkowo odnalezioną glosą.

Kolor nie istnieje obiektywnie, jest wynikiem oddziaływania pewnych cech promieniowania elektromagnetycznego i to jego bardzo wąskiego zakresu, tzw. promieniowania widzialnego, na powierzchnię przedmiotu i, zwrotnie, na siatkówkę oka człowieka i kilku innych gatunków zwierząt. „Barwa jako zjawisko fizyczne jest wynikiem selektywnej absorpcji (pochłaniania) lub emisji światła widzialnego o określonej długości fali”[1].

A więc kolor to coś, czego właściwie nie ma, a jednocześnie coś skrajnie mechanicznego, możliwego do zmierzenia, wyrażenia we wzorach fizycznych (wartości, jednostki, równania!). Paradoksalnie i dziwnie, ale w zasadzie dotyczy to również dźwięku. A może nawet – dalej – dotyczy to struktury całej dostępnej nam rzeczywistości. Możliwe, że w wierszu Wróblewskiego zdziwienie marengo to figura postrzegania zjawisk w ogóle. Model dynamiki między wyłanianiem się nad powierzchnię percepcji pewnych mechanizmów lub ich efektów a ich zapadaniem się w tło. Model procesu poznania?

Po lekturze tego wiersza przeważnie MUSISZ sprawdzić, zobaczyć,  jaki to odcień. W palecie barw sklepów z farbami, na stronach hodowli psów albo menu restauracyjnego. Biały, czarny, szary są zbyt proste, oswojone w codziennym widzeniu i nazywaniu. Znamy je, nie dziwimy sie już. Wszystko, co poznajemy, powoli oswajamy i przestajemy się dziwić. Stopniowo ustawiamy w tle, gdzie stają się znaturalizowanym „obcym” naszego ciała, jak szum naczyń krwionośnych w uszach, jak metabolizm komórek, jak skomplikowane struktury naszych zachowań, sposobów funkcjonowania na planecie, struktury psychologicznych mechanizmów (które powodują, że łączymy się w grupy społeczne, tworzymy miasta i pustelnie, że wierzymy w bogów i robimy rewolucje, że nienawidzimy obcych i przyjmujemy uchodźców, że toczymy wojny, że głodujemy w obronie więźniów sumienia).

[...]

Podmiot wiersza wyraża nieufność wobec orzeczeń na temat otaczających go zjawisk. „Tak mi przynajmniej wmawiali ludzie:/ Spójrzcie, ale piękny pies o niespotykanym/ kolorze marengo!”. Liczba mnoga i pewien rodzaj sztuczności, sceniczności (gest nakierowania uwagi, sugestia istnienia „widowni”, która ma patrzeć) powodują, że mamy do czynienia z edukacyjną sytuacją modelowania sądów ontologicznych. Wyrażony słowem „przynajmniej” sceptycyzm poznawczy i dystans podtrzymany jest słowem „poinformowano mnie” z następnej zwrotki. Uderza nieosobowość czasownika, kojarząca się z czynnościami urzędowymi, a może nawet z działaniem służb. Tak jakby kwestie marengo były z jakiegoś, niewerbalizowanego bezpośrednio powodu niezwykle istotne. Wchodzimy na grząski, niebezpieczny (poznawczo) grunt?

Marengo to nic łatwo uchwytnego, ale też teoretycznie rzecz możliwa do opisania bardzo ścisłym wzorem i do zmierzenia w precyzyjnych jednostkach.

Marengo to moim zdaniem wiersz o bezradności w powtarzanej wciąż próbie uchwycenia struktury rzeczywistości i mechanizmów jej poznawania. Marengo możemy ostatecznie zjeść (zmetabolizować), możemy też (my, mieszkańcy Marengo-marengo) przegrać bitwę/wojnę, co w sumie wychodzi na to samo, bo obie opcje oznaczają uwewnętrznienie wiedzy, która jest sądem. Oznaczają poznawczą kapitulację.

Wróblewski robi nam kuku[2] na drodze do tej kapitulacji. Wycina – wróćmy do zabawnej frazy z googla – fragmenty tkanek, żeby mógł przejawić się kolor marengo.

---

[1] Rudniewski, Pigmenty,  2018
[2] "poeta to ktoś, kto nam wszystkim robi kuku" (Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki).